စစ္အစိုးရ နဲ႔ ႏိုင္ငံတကာ ရာဇ၀တ္ခံု႐ံုး

ဦးသန္းလြင္ထြန္း
ေသာၾကာ, 26 ႏိုဝင္ဘာ 2010

ဦးသန္းလြင္ထြန္းက အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု၊ အင္ဒီယာနာတကၠသိုလ္၊ ႏိုင္ငံတကာအေျခခံ ဥပေဒေရးရာ ဌာန ဒုတိယ ညႊန္ၾကားေရးမွဴး ဆလိုင္း ငြန္က်ဳံးလွ်န္ကို ဆက္သြယ္ေမးျမန္း ထားတာျဖစ္ပါတယ္။ စိတ္ဝင္စားစရာ ေကာင္းတဲ့ အတြက္ ေဖာ္ျပ ေပးလုိက္ရျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။

လူသားတို႔အေပၚက်ဴးလြန္တဲ့ ရာဇ၀တ္မႈေတြအတြက္ ျမန္မာစစ္အစိုးရေခါင္းေဆာင္ေတြကို ႏုိင္ငံတကာ ခံု႐ံုးတင္ စစ္ေဆးေရး ႀကိဳးပမ္းေနတဲ့ ျပည္ပက ေထာက္ခံေနသူေတြၾကား လႈပ္ရွားမႈေတြကို အတည္ျပဳ အားေပးခဲ့တာမ်ဳိး မရွိပါဘူးလို႔ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္က ေျပာၾကားေၾကာင္း နယူးေရာက္တိုင္းမ္ (Newyork Times) သတင္းစာမွာ ႏို၀င္ဘာလ ၂၄ ရက္ေန႔က မွတ္ခ်က္ျပဳ ေရးသားခဲ့တာဟာ မမွန္ကန္ဘူးလို႔ အဲန္အယ္လ္ဒီ ေျပာခြင့္ရပုဂၢိဳလ္ ဦးဉာဏ္၀င္းက ဆိုပါတယ္။

ဦးဥာဏ္ဝင္း “အဲဒီစာပုိဒ္ တပိုဒ္လံုးဟာ လံုး၀ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ မေျပာပါဘူး။ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ ေျပာတာက အဲဒီလို မိမိကို ေထာက္ခံေနတဲ့ လူေတြ၊ တစံုတခု ေဆာင္ရြက္ ခဲ့ရင္ေတာင္မွ အဲဒါကို မိမိတဦးတည္း အေနနဲ႔ မေထာက္ခံဘူးလို႔ ဘယ္တံုးကမွ မေျပာခဲ့ပါဘူး-တဲ့။ အဲဒါ ေျဖရွင္းခ်က္ကို က်ေနာ္ တခါတည္း ေပးလိုက္တာပါ။”

နယူးေရာက္တိုင္းမ္ သတင္းစာရဲ႕ ေဖာ္ျပခ်က္ဟာ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ရဲ႕ စကားရင္း အတိုင္း တိုက္႐ိုက္ ေဖာ္ျပထားတာ မဟုတ္ဘဲ မွတ္ခ်က္ျပဳ ေရးသားထားတာသာ ျဖစ္တဲ့အတြက္ အဓိပၸာယ္ေကာက္ယူမႈ လဲြမွားတာ ျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။ နယူးေရာက္တိုင္းမ္ သတင္းစာမွာ တကယ္တမ္း ပါရွိတဲ့ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ရဲ႕ စကားရင္းအတိုင္း တိုက္႐ိုက္ကိုးကား ေဖာ္ျပခ်က္ကေတာ့ - သူတို႔ကို ႏိုင္ငံတကာ တရား႐ံုးတင္ဖို႔ လိုလားေၾကာင္း က်မ တခါမွ မေျပာခဲ့ဖူးပါဘူး ဆိုတဲ့ ျငင္းဆိုခ်က္ပါပဲ။

၁၉၉၀ ျပည့္ႏွစ္ေရြးေကာက္ပဲြမွာ အဲန္အယ္လ္ဒီ အႏုိင္ရၿပီးကာစ ပါတီေခါင္းေဆာင္ ကြယ္လြန္သူ ဦးၾကည္ေမာင္က ျမန္မာႏိုင္ငံမွာ ႏုရင္ဘတ္ စစ္ခံု႐ံုးလို တရားစီရင္မႈေတြ မလိုအပ္ပါဘူးလို႔ ေျပာခဲ့တာကိုေတာင္ သြယ္၀ိုက္ ၿခိမ္းေျခာက္မႈ တခုအေနနဲ႔ ယူဆၿပီး ျမန္မာစစ္တပ္ ေခါင္းေဆာင္ေတြက တင္းတင္းမာမာ တုံ႔ျပန္ခဲ့တဲ့ျဖစ္ရပ္မ်ဳိး ေရွာင္လဲႊႏိုင္ဖို႔ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ အေနနဲ႔ သတိထားပံုရပါတယ္။

ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ရဲ႕ ထုတ္ေဖာ္ေျပာၾကားခဲ့ၿပီး ေရွ႕လုပ္ငန္းစဥ္နဲ႔ ရည္မွန္းခ်က္ေတြကေတာ့ အမ်ဳိးသား ရင္ၾကား ေစ့ေရးနဲ႔ ေတြ႔ဆံု ေဆြးေႏြးေရးပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံတကာ အသိုင္းအ၀ိုင္း အေနနဲ႔ ကေတာ့ ျပည္တြင္း ႏုိင္ငံေရးမွာ ေတြ႔ဆံု ေဆြးေႏြးေရးနဲ႔ အေျဖရွာဖို႔ အားေပးေနသလို ျမန္မာႏုိင္ငံ အတြင္း ျဖစ္ပ်က္ေနတဲ့ လူ႔အခြင့္ အေရးခ်ဳိးေဖာက္မႈ၊ ႏိုင္ငံေရးဖိႏွိပ္မႈ၊ တုိင္းရင္းသား ေဒသတြင္း တိုက္ခိုက္ က်ဴးလြန္မႈ စတာေတြကို တားဆီး ႏိုင္ဖို႔အတြက္ ဖိအားေပးႏိုင္မယ့္ နည္းလမ္းေတြကို ရွာႀကံေနၾကတာပါ။

ႏွစ္စဥ္ႏွစ္တိုင္း ကမၻာ့ကုလသမဂၢ အေထြေထြညီလာခံႀကီးမွာ ႐ႈတ္ခ်မႈေတြလုပ္၊ လူ႔အခြင့္အေရး အစီရင္ခံစာ ေတြမွာ ေ၀ဖန္မႈေတြ လုပ္႐ံုနဲ႔ မလံုေလာက္ႏုိင္ဘူး ဆိုတာ သေဘာေပါက္ လာခဲ့ၾကတဲ့ ေနာက္ပိုင္း ပိုၿပီး တိုက္႐ိုက္က်တဲ့ အေရးယူမႈေတြ လုပ္ႏိုင္ဖို႔ ဦးတည္ ေနၾကတာပါ။ လူ႔အခြင့္အေရး အထူး ကိုယ္စားလွယ္ရဲ႕ ဦးေဆာင္တင္ျပမႈ အတိုင္း ကုလသမဂၢ လံုၿခံဳေရး ေကာင္စီ အဆင့္မွာ ျမန္မာႏိုင္ငံ အတြက္ စံုစမ္းေရး ေကာ္မရွင္ တရပ္ ဖဲြ႔စည္းဖို႔အတြက္ အေမရိကန္၊ ၿဗိတိန္၊ ၾသစေတ်းလ် စတဲ့ႏိုင္ငံေတြက ဦးေဆာင္ လုပ္ကုိင္ ေနၾကပါၿပီ။ ဒီလို စံုစမ္းေရး ေကာ္မရွင္ေပၚၿပီးမွ လံုၿခံဳေရး ေကာင္စီက the Hague ၿမိဳ႕ ႏိုင္ငံတကာ ရာဇ၀တ္ ခံု႐ံုးကို အမႈလဲႊေျပာင္း ၾကားနာ စစ္ေဆးေစေရး အဆင့္မ်ဳိးအထိ ထပ္ၿပီး လုပ္ေဆာင္ဖြယ္ရာ ရွိပါတယ္။

ဒီအေၾကာင္းေတြနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု၊ အင္ဒီယားနားတကၠသိုလ္ (Indiana University Bloomington) ႏိုင္ငံတကာ အေျခခံ ဥပေဒေရးရာ ဌာန (Center for Constitutional Democracy) ရဲ႕ ဒုတိယ ညႊန္ၾကားေရးမွဴး ဆလိုင္း ငြန္က်ဳံးလွ်န္ကို ဆက္သြယ္ ေမးျမန္းထားပါတယ္။

ဆလိုင္း ငြန္က်ဳံးလွ်န္။ ။ ဟုတ္ကဲ့။ ကုလသမဂၢ ကမကထျပဳၿပီးေတာ့ ဖဲြ႔ဖို႔ႀကိဳးစားေနတဲ့ အခု Commission of Inquiry ဆိုတာ နည္းေလးမ်ဳိးနဲ႔ ဖဲြ႔လို႔ရပါတယ္။ ပထမ UN General Assembly ရဲ႕ Resolutions ခ်ၿပီးေတာ့ ဖဲြ႔လို႔ရတယ္။ ဒုတိယက Human Rights Council က Resolution ခ်ၿပီးေတာ့ အားလံုးက သေဘာတူတယ္။ ဒါမွမဟုတ္ အမ်ားစုက သေဘာတူရင္ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ ခ်လို႔ရတယ္။ ေနာက္ၿပီးေတာ့ အေထြေထြ အတြင္းေရးမွဴးခ်ဳပ္ရဲ႕ Secretary General Mandate နဲ႔ (လုပ္ပိုင္ခြင့္နဲ႔) ကမကထ ျပဳၿပီးေတာ့ လံုၿခံဳေရး ေကာင္စီရဲ႕ ေထာက္ခံခ်က္နဲ႔ ဖဲြ႔လို႔ရတယ္။ အဲလို နည္းေလးမ်ဳိးနဲ႔ ဖဲြ႔လို႔ရတယ္။ ဖဲြ႔ၿပီးေတာ့ ဒီလုပ္ငန္းကို စတင္ေဆာင္ရြက္လို႔ ရတယ္လို႔ က်ေနာ္တို႔ေတြ႔ပါတယ္

ဦးသန္းလြင္ထြန္း။ ။အဲဒီေတာ့ ဒီစံုစမ္းေရးေကာ္မရွင္ရဲ႕အဓိကတာ၀န္က ဘာလဲ။ ဒီစံုစမ္းေရး ေကာ္မရွင္ ဖဲြ႔ၿပီးလို႔ရွိရင္ သေဘာကေတာ့ လံုၿခံဳေရး ေကာင္စီမွာ ဒီစံုစမ္းေရး ေကာ္မရွင္ရဲ႕ေတြ႔ရွိခ်က္ေတြကို ၾကားနာ ၿပီးတဲ့အခါ က်လို႔ရွိရင္ ေနာက္ထပ္ အဆင့္တခု အေနနဲ႔ the Hague ၿမိဳ႕မွာရွိတဲ့ ႏိုင္ငံတကာ ရာဇ၀တ္ခံု႐ံုးကို လႊဲေျပာင္းၿပီးေတာ့ တရားစီရင္ မႈေတြ လုပ္ေပးဖို႔ ဆိုတဲ့ အဆင့္က ျဖစ္ေပၚလာႏိုင္တဲ့ အေနအထားလား။

ဆလိုင္း ငြန္က်ဳံးလွ်န္။ ။ အဲဒါ သူတို႔လုပ္ေနတဲ့ဟာက အေျခခံလုပ္ငန္းစဥ္ပါ။ ၿပီးရင္ တကယ္လို႔္ Resolution တခုခု ဘယ္အခ်က္က ေနပဲ ထြက္လာ ထြက္လာ အဲဒီထဲမွာ သူ႔ရဲ႕ Mandate ပါလာတယ္။ လုပ္ပိုင္ခြင့္၊ ဘာေတြလုပ္ရမယ္၊ ဘာလုပ္ရ မယ္ဆိုတဲ့ လုပ္ပိုင္ခြင့္ေတြ၊ ဘယ္လိုပံုစံနဲ႔ လုပ္ရမယ္ ဆိုတဲ့ဟာေတြ အားလံုး ပါလာလိမ့္မယ္။ အဲဒီထဲမွာမွပဲ အဲဒီ Mandate ထဲမွာပဲ ဒီအမႈဟာ ၾကားေနျဖစ္တဲ့ အဖဲြ႔အစည္းေတြကပဲ ကိုင္တြယ္ၿပီးေတာ့ လံုၿခံဳေရး ေကာင္စီကို Report ျပန္ေရးမလား၊ General Assembly ကို ျပန္ေရးမလား၊ Human Rights ေကာင္စီကိုပဲ ျပန္ေရးမလား၊ ေနာက္ၿပီးေတာ့ ေနာက္ဆက္တဲြ ဘယ္လိုလုပ္မလဲ။ ဒါမွမဟုတ္လို႔ရွိရင္ Sudan နဲ႔ Darfur ကိစၥတံုးကလို ႏိုင္ငံတကာ ရာဇ၀တ္မႈ တရား႐ံုးကို လိုဟာမ်ဳိး ျဖစ္လာ မလားဆိုတာ ဒုတိယနဲ႔ တတိယအဆင့္မွာ ျဖစ္လာမယ့္ အခ်က္ေတြလုိ႔ က်ေနာ္ နားလည္ပါတယ္။

ဦးသန္းလြင္ထြန္း။ ။ဟုတ္ကဲ့။ ေနာက္တခုက က်ေနာ္နားလည္တာကေတာ့ အခု ဒီ ICC - International Criminal Court လို႔ ေခၚတဲ့ ႏိုင္ငံတကာ ခံု႐ံုးကို လႊဲေျပာင္း ေပးဖို႔ ဆိုတဲ့ေနရာမွာ အရင္ဆံုးအခု က်န္ေနေသးတဲ့ အဆင့္က စံုစမ္းေရး ေကာ္မရွင္အဖဲြ႔ ဖဲြ႔ဖို႔ ဆိုတဲ့အဆင့္က က်န္ေနေသးတယ္ ဆိုေတာ့ စံုစမ္းေရး ေကာ္မရွင္အဖဲြ႔ ဖဲြ႔ဖို႔ အေရးမွာေတာင္မွပဲ အေရွ႕ကို ဆက္ၿပီး မတိုးႏုိင္ေသးတဲ့ အေျခအေန ဆိုေတာ့ ဗမာႏုိင္ငံမွာ ျဖစ္ေနတဲ့ ရာဇ၀တ္မႈ က်ဴးလြန္မႈေတြ ေပါ့ေနာ္၊ လူသားတို႔အေပၚ က်ဴးလြန္တဲ့ အမႈေတြအတြက္ ႏုိင္ငံတကာခံု႐ံုးကို ေရာက္ရမယ္ ဆိုတဲ့ အဆင့္ဟာ ေတာ္ေတာ္ေလး အလွမ္းေ၀း ေနတယ္လို႔ ေျပာလို႔မရဘူးလား။

ဆလိုင္း ငြန္က်ဳံးလွ်န္။ ။ ဟုတ္ကဲ့။ အလွမ္းေ၀းတယ္လို႔ ေျပာလို႔လည္းရတယ္။ ေနာက္ၿပီးေတာ့ အေမရိကန္ ဦးေဆာင္ၿပီးေတာ့ အဂၤလန္တို႔၊ တျခား ျပင္သစ္ႏိုင္ငံတို႔ ဦးေဆာင္ၿပီးေတာ့ လုပ္ေဆာင္မႈေတြဟာလည္း တျခား တိုင္းျပည္ေတြ ဘယ္ေလာက္ ေထာက္ခံမႈ ရွိလာမလဲ ဆိုတဲ့အေပၚမွာလည္း မူတည္ပါ တယ္။ အဲဒီေတာ့ ဒီကိစၥက ခန္႔မွန္းရ ခက္ပါတယ္။ ရွည္လည္းရွည္ႏိုင္တယ္။ ဒါေပမဲ့ မထင္မွတ္ဘဲနဲ႔လည္း ဆူဒန္ (Sudan) လိုဟာမ်ဳိး ျဖစ္သြားႏိုင္တဲ့ အလားအလာလည္း ရွိပါတယ္။

ဦးသန္းလြင္ထြန္း ။ ။ ဒါေပမဲ့ ေနာက္တခ်က္က ျမန္မာႏိုင္ငံမွာရွိတဲ့ စစ္ေခါင္းေဆာင္ေတြအေနနဲ႔ ေပါ့ေနာ္၊ ႏိုင္ငံတကာရဲ႕ ဒီလို ဖိအားေပးမႈေတြ ျပန္ျဖစ္ လာၿပီးေတာ့ ႏုိင္ငံတကာ ခံု႐ံုးေတြ ေရာက္မယ္၊ တရားစဲြခံရမယ္ ဆိုတဲ့ အေနအထားေတြ ရွိမယ္ဆိုရင္ ဒီကိစၥကို သူတို႔အေနနဲ႔ ဒါသူတို႔ အေပၚလက္စားေခ်ဖို႔ ေဆာင္ရြက္မႈေတြလို႔ ျမင္ၾကမွာ မလဲြဘူးေလ။ အဲဒီေတာ့ ဒီကိစၥေတြဟာ ဗမာျပည္ထဲမွာ ျပည္တြင္း ႏုိင္ငံေရးသမား အဖဲြ႔အစည္းေတြက ေျပာဆိုေနၾကတဲ့ အမ်ဳိးသား ျပန္လည္ ရင္ၾကားေစ့ေရးနဲ႔ ေတြ႔ဆံုေဆြးေႏြးပဲြ ေတာင္းဆိုမႈေတြအေပၚ ဘယ္လိုမ်ား ဂယက္႐ိုက္ႏိုင္သလဲ။ သက္ေရာက္မႈေတြ ရွိႏိုင္မလဲ။

ဆလိုင္း ငြန္က်ဳံးလွ်န္။ ။ ဟုတ္ကဲ့ ဆရာ၊ အဲဒီေမးခြန္းက ေတာ္ေတာ္အေရးႀကီးတယ္။ ေနာက္ၿပီးေတာ့ က်ေနာ္တို႔ ဗမာျပည္သား ျပည္သူေတြ အားလံုး ျပန္ၿပီးေတာ့ ရင္ၾကားေစ့ေရး လုပ္ခ်င္တဲ့ သူေတြအားလံုး ေသေသခ်ာခ်ာ ျပန္စဥ္းစားဖို႔ လိုလိမ့္မယ္လို႔ ထင္တယ္။ ICC ကို UN Security Council က Refer လုပ္လို႔ ဗမာျပည္ကိစၥ ေရာက္သြားလို႔ရွိရင္ အဲဒီကိစၥမွာ ICC ဗမာျပည္မွာ လူ႔အခြင့္အေရး ခ်ဳိးေဖာက္မႈ ေတြကို သာမန္ ရာဇ၀တ္မႈ တရားစီရင္ေရး စနစ္ျဖစ္တဲ့ Criminal Justice System နဲ႔ သူတို႔က ေျဖရွင္း သြားမယ္။

Criminal Justice System ဆိုတာ က်ေနာ္တို႔ ဗမာေတြအားလံုးက နားလည္ပါတယ္။ အျပစ္ရွိတဲ့သူကို ဖမ္းမယ္၊ တရားစီရင္မယ္၊ ေနာက္ၿပီးေတာ့ ျပစ္ဒဏ္ခ်မယ္။ ၿပီးရင္ သူ႔ကို ေထာင္ခ်ရင္ ခ်မယ္။ အေရးယူရင္ ယူမယ္၊ ထိုက္သင့္သလို ျပစ္ဒဏ္ကို ေပးမယ္။ အဲလို အျပဳခံရတဲ့ လူေတြကို နစ္နာေၾကးေတြ၊ ေလ်ာ္ေၾကးေတြ ေပးမယ္။ ဒါဆိုရင္ အမႈကၿပီးသြားၿပီလို႔ က်ေနာ္တို႔က ယူဆတယ္။

အမွန္ေတာ့ ဗမာျပည္လိုဟာမ်ဳိးျဖစ္ျဖစ္၊ ေတာင္အာဖရိကလိုဟာမ်ဳိး၊ ေနာက္ၿပီးေတာ့ အင္ဒိုနီးရွားလို ဟာမ်ဳိး စစ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ကေန အာဏာရွင္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ကေန ဒီမိုကေရစီ ဘက္ကို အသြင္ ကူးေျပာင္းလာတဲ့ အခ်ိန္မွာ သူတို႔ဟာ အခုနေျပာတဲ့ သာမန္ ရာဇ၀တ္မႈ တရားစီရင္ေရး စနစ္တခု ထဲကိုပဲ ၾကည့္ၿပီးေတာ့ မက်င့္သံုးဘဲနဲ႔ တျခား - ဒီ ဥပမာ Restorative Justice System တို႔၊ ေနာက္ မဟုတ္လို႔ရွိရင္ Transformative Justice System တို႔၊ Transitional Justice System စတဲ့ ဒီ ဦးတည္ခ်က္၊ ရည္ရြယ္ခ်က္ကို ေရာက္ႏိုင္ဖို႔ အတြက္ သင့္ျမတ္ ေလ်ာ္ကန္တဲ့ တရားစီရင္ေရး စနစ္ေတြ က်င့္သံုးသြားတာ ရွိတယ္။ အဲဒါကို က်ေနာ္တို႔ အေလးေပးၿပီးေတာ့ ရွာေဖြသင့္တယ္၊ စူးစမ္းသင့္တယ္၊ စဥ္းစား ထည့္သြင္းသင့္တယ္လို႔ က်ေနာ္ ယူဆပါတယ္။

ဦးသန္းလြင္ထြန္း ။ ။ အဲဒီေနရာမွာ အရင္ က်ေနာ္တို႔ အင္တာဗ်ဴးေတြ လုပ္ခဲ့တံုးကလည္း ဆလိုင္းငြန္က်ဳံးလွ်န္ အေနနဲ႔ ေျပာျပထား ဖူးတာေတြ ရွိတယ္ေလ။ အဲဒါက အထူး သျဖင့္ေတာ့ ေတာင္အာဖရိကမွာ က်င့္သံုးခဲ့တဲ့ Restorative Justice System ေပါ့ေနာ္။ ဗမာလို ဘယ္လုိျပန္ရမလဲ ဆိုတာေတာ့ က်ေနာ္တို႔ အေနနဲ႔ေတာ့ မသိႏိုင္ဘူး။ အဓိက ကေတာ့ လူျဖဴလူမည္း ခဲြျခားတဲ့ ေခတ္ကာလက လူျဖဴ အစိုးရက ေနၿပီးေတာ့ က်ဴးလြန္ခဲ့တဲ့ ကိစၥေတြကို ေနာက္ပိုင္း လူမည္း အစိုးရ တက္လာတဲ့ အခါက်ေတာ့ သင္ပုန္းေခ်တဲ့ System ေပါ့ေနာ္။ တရားစီရင္ေရး System ေပါ့။ အဲဒီေတာ့ အဲဒီဟာနဲ႔ ပတ္သက္လို႔ ဥပမာေလးတခု က်ေနာ့္ကို ေျပာျပပါလား။

ဆလိုင္း ငြန္က်ဳံးလွ်န္။ ။ ဟုတ္ကဲ့။ အာဖရိကမွာ လူျဖဴေတြအုပ္ခ်ဳပ္တံုးက သူတို႔ ခ်ဳိးေဖာက္ခဲ့တဲ့ ျပစ္မႈေတြ အမ်ားႀကီး ရွိေနလို႔ အဲဒီ လူျဖဴေတြကို ေတာ္လွန္ရင္းနဲ႔ ျပစ္မႈေတြ အမ်ားႀကီး ဒီ ANC (African National Congress) ဘက္ကလည္း ခ်ဳိးေဖာက္ တာေတြ ရွိပါတယ္။ အမ်ားႀကီးေတာ့ ေျပာရင္ေတာ့ မွားရင္ မွားလိမ့္မယ္။ ခ်ဳိးေဖာက္တဲ့ဟာ ရွိတယ္။ အဲဒီေတာ့ သူတို႔ လိုခ်င္တဲ့ဟာက လူျဖဴပဲျဖစ္ျဖစ္၊ လူမည္းပဲျဖစ္ျဖစ္ ေတာင္အာဖရိကမွာ ဒီမုိကေရစီစနစ္ ျပန္လည္ ထြန္းကားၿပီးေတာ့ ဟိုဘက္ ဒီဘက္ အတူတကြ ေနခ်င္တဲ့ ဟာကို သူတို႔ အေကာင္အထည္ ေဖာ္ႏိုင္ဖို႔ အတြက္ သူတို႔ဟာ သာမန္လူတိုင္း သံုးစဲြေနက် ျဖစ္တဲ့ သာမန္ ရာဇ၀တ္မႈ တရား စီရင္ေရး၊ Criminal Justice ကို မက်င့္သံုးဘဲနဲ႔ Restorative Justice ကို က်င့္သံုးသြားတယ္။ ဥပမာ- အရင္တံုးက ျဖစ္ခဲ့တဲ့ ကိစၥေတြကို တရား႐ံုးမွာ သြားၿပီးေတာ့ တရား ရင္မဆိုင္ဘဲနဲ႔ အမႈက်ဴးလြန္တဲ့ သူက အက်ဴးလြန္ခဲ့တဲ့သူကို လူအမ်ားေရွ႕မွာ ေတာင္းပန္ၿပီးေတာ့ က်ေနာ္ မွားခဲ့ပါတယ္- ေျပာလို႔ရွိရင္ အဲဒီျပစ္မႈ က်ဴးလြန္ခဲ့တဲ့ သူကလည္း ခြင့္လႊတ္ရမယ္ ဆိုၿပီးေတာ့ ဟိုဘက္ ဒီဘက္ ညႇိၿပီးေတာ့ ဒီဟာေတြကို ေျဖရွင္း သြားတာျဖစ္ပါတယ္။

ဦးသန္းလြင္ထြန္း ။ ။ ဟုတ္ကဲ့၊ ဒါဆိုလို႔ရွိရင္ ေနာက္ထပ္စနစ္တခုေပါ့ေနာ္၊ ဒီ အေမရိကနဲ႔ အာရွတိုက္၊ အထူးသျဖင့္ အင္ဒိုနီးရွားတို႔ အေရွ႕ တီေမာတို႔မွာ သံုးသြားတဲ့ Transformative Justice System ေပါ့ေနာ္၊ အဲဒီ အေၾကာင္းကိုလည္း နည္းနည္းေလး ရွင္းျပပါလား။ သူတို႔ကေတာ့ အဓိကအားျဖင့္ ဒီမုိကေရစီ အသြင္ ကူးေျပာင္းေရးမွာ အေထာက္အကူ ျပဳေစမယ့္ တရားေရး ဆံုးျဖတ္တဲ့ စနစ္ သေဘာမ်ဳိးနဲ႔ အတိတ္က က်ဴးလြန္ခဲ့တဲ့ ျပႆနာေတြကို ေျဖရွင္းတယ္ ဆိုတဲ့ သေဘာေပါ့ေနာ္။ အဲဒီ ဥပမာေလးေတြကို နည္းနည္းေလာက္ ေျပာျပပါလား။

ဆလိုင္း ငြန္က်ဳံးလွ်န္။ ။ ဟုတ္ကဲ့။ ဥပမာ က်ေနာ္တို႔နဲ႔ အနီးစပ္ဆံုးျဖစ္တဲ့ အင္ဒိုနီးရွားမွာ ျဖစ္သြားတဲ့ ကိစၥ၊ အေရွ႕တီေမာနဲ႔ အင္ဒိုနီးရွား ပဋိပကၡ ေနာက္ပိုင္းမွာ အဲဒီ ပဋိပကၡျဖစ္တုန္းက လူ႔အခြင့္အေရး ခ်ဳိးေဖာက္မႈေတြ အားလံုးကို Criminal Justice System နဲ႔ေျဖရွင္းဖို႔ ႀကိဳးစားမယ္ ဆိုလို႔ရွိရင္ ဒီေန႔အခ်ိန္ အထိ အေရွ႕တီေမာဟာ လြတ္လပ္ေရး ရခ်င္မွ ရလိမ့္မယ္။ ဒါမွမဟုတ္ ျပႆနာက၊ ပဋိပကၡက အခုထိ ၿပီးခ်င္မွ ၿပီးသြားလိမ့္မယ္။

ဒါေပမဲ့စစ္ေရးအရ အင္ဒိုနီးရွားက မ႐ံႈးနိမ့္သည့္တုိင္ေအာင္ သူ႔မွာ အေရွ႕တီေမာျဖစ္ပ်က္ခဲ့တဲ့ ဟာေတြ အတြက္ သူတို႔မွာ ထြက္ေပါက္ေလး တခု ရထားလို႔ အခုဒီျပႆနာ ေျဖရွင္းသြားတာ ျဖစ္ပါတယ္။ တခ်ိန္ထဲ မွာပဲ အင္ဒိုနီးရွားထဲမွာ ကိုက ဆူဟာတို (Suharto) အာဏာ က်သြားတဲ့ ေနာက္ပိုင္းမွာ ဆူဟာတိုနဲ႔ သူ႔ရဲ႕ အဆက္အႏြယ္ေတြ အားလံုးအေပၚ မွာ သူတို႔ က်ဴးလြန္ခဲ့တဲ့ ျပစ္မႈေတြအတြက္ အဲဒါေတြကို အင္ဒိုနီးရွားက ကိုင္တြယ္ ေျဖရွင္းတဲ့ အခ်ိန္မွာ ဒီ Criminal Justice System တခုထဲကို မၾကည့္ဘဲနဲ႔ အင္ဒုိနီးရွား ႏုိင္ငံမွာ ျပန္လည္ သင့္ျမတ္ၾက ၿပီးေတာ့ ဒီမုိကေရစီ စနစ္ႀကီး အရွိန္အဟုန္နဲ႔ ေဖာ္ေဆာင္ႏုိင္ေရး အတြက္ကိုပါ ထည့္တြက္ စဥ္းစားငဲ့ကြက္ ၿပီးမွ သူတို႔က တရား စီရင္ေရးေတြကို တခုၿပီးတခု လုပ္ကိုင္ သြားတာျဖစ္တယ္။

အခ်ဳပ္အားျဖင့္ ေျပာရမယ္ဆိုလို႔ရွိရင္ အာဖရိကမွာျဖစ္ျဖစ္၊ အေရွ႕တီေမာမွာျဖစ္ျဖစ္၊ လက္တင္ အေမရိက ႏိုင္ငံေတြမွာ ျဖစ္ျဖစ္၊ သူတို႔ တရားစီရင္ေရး၊ အသြင္ ကူးေျပာင္းႏိုင္ေရး အတြက္ ဒါမွမဟုတ္ ျပန္လည္ ရင္ၾကား ေစ့ႏိုင္ေရး အတြက္ တရား စီရင္ေရး စနစ္တခုကို က်င့္သံုးတဲ့ အခ်ိန္မွာ သူတို႔ဟာ သာမန္ရာဇ၀တ္မႈ တရား စီရင္ေရး ဆုိင္ရာျဖစ္တဲ့ Criminal Justice System တခုကိုပဲ မၾကည့္ဘဲနဲ႔ တျခားနည္းနဲ႔ သူတို႔ရဲ႕ပန္းတိုင္ကို အေရာက္ ေခၚေဆာင္သြားႏိုင္မယ့္ အသြင္ ေျပာင္းႏုိင္ေအာင္ အားေပး အားေျမႇာက္ ျပဳႏိုင္မယ့္ တရားစီရင္ေရး နည္းေတြကို ရွာေဖြတယ္။ အဲဒါကို က်ေနာ္တို႔ ဗမာျပည္မွာလည္း ရွာေဖြသင့္တယ္လို႔ က်ေနာ္ကေတာ့ ယူဆပါတယ္

ဦးသန္းလြင္ထြန္း ။ ။ အထူးသျဖင့္ ျမန္မာႏုိင္ငံရဲ႕ တပ္မေတာ္ရဲ႕ အခန္းက႑ဟာလည္း ဘာပဲေျပာေျပာ၊ ျမန္မာ့ ဒီမုိကေရစီ ေရးမွာ အင္မတန္ကို ႀကီးမားတဲ့ အခန္းက႑ တခု ျဖစ္တယ္ ဆိုတာကို အသိအမွတ္ ျပဳၿပီးေတာ့ ျဖစ္ခဲ့သမွ် ျပႆနာေတြကို နည္းလမ္း ရွာႀကံၿပီးေတာ့ ေျဖရွင္းသြားဖို႔ ဆိုတဲ့ အႀကံျပဳခ်က္ေပါ့။

ဆလိုင္း ငြန္က်ဳံးလွ်န္။ ။ ဟုတ္ပါတယ္။ ျမန္မာျပည္မွာ အမ်ဳိးသားျပန္လည္ရင္ၾကားေစ့ေရး ဆိုတာ တပ္မေတာ္ မပါဘဲနဲ႔ မျဖစ္ဘူး၊ တုိင္းရင္းသားေတြ မပါဘဲနဲ႔ မျဖစ္ဘူး၊ ဒီမုိကေရစီ အင္အားစုေတြ မပါဘဲနဲ႔ မျဖစ္ဘူး။ အဲဒီမွာ ပါ၀င္တဲ့ လူေတြ အားလံုးရဲ႕ အခန္းက႑၊ သူတို႔ရဲ႕ အေနအထား၊ သူတို႔ရဲ႕ အနာဂတ္ လံုၿခံဳေရး၊ သူတို႔နဲ႔ မ်က္ႏွာခ်င္းဆိုင္ ထိုင္ၿပီးေတာ့ ျဖစ္ပ်က္ခဲ့တဲ့ ၿပီးခဲ့တဲ့ ျပႆနာေတြ အားလံုးကို တရား ဥပေဒအရ အေျဖရွာတဲ့ အခ်ိန္မွာ Criminal Justice တခုထဲကို ၾကည့္ၿပီးေတာ့ အေျဖရွာတာထက္ တျခား ျဖစ္ႏိုင္ေခ်ရွိတဲ့ နည္းစနစ္ေတြ၊ ရွိသမွ်ေတြကို က်ေနာ္တို႔ ရွာႀကံၿပီးေတာ့ ဘယ္ဟာ က်ေနာ္တို႔ အတြက္ အေကာင္းဆံုး ျဖစ္မလဲ ဆိုတဲ့ စိတ္ဓာတ္မ်ဳိး က်ေနာ္တို႔ ထားႏိုင္မယ္ ဆိုလို႔ရွိရင္ အသြင္ကူး ေျပာင္းေရးအတြက္၊ အမ်ဳိးသားျပန္လည္ ရင္ၾကားေစ့ေရး အတြက္ ပိုၿပီးေတာ့ အက်ဳိးျဖစ္ေစမယ္၊ အဲဒီလို လုပ္ေဆာင္ရာမွာလည္း ေအာင္ျမင္မႈ ရႏိုင္မယ္လို႔ က်ေနာ္ေတာ့ ယူဆပါတယ္။

Ref: VOA News